Sztuka Sakralna

Dużą część zbiorów znajdujących się w Muzeum Archidiecezjalnym stanowią obiekty sztuki sakralnej, do których należą malarstwo, rzeźba oraz rzemiosło artystyczne. Wśród nich znajdują się eksponaty pochodzące z kościołów Archidiecezji Krakowskiej, które trafiły do Muzeum ze względu na swój stan zachowania i konieczność zapewnienia im odpowiednich warunków, depozyty parafialne, ale i dary osób prywatnych.

Malarstwo:

Kolekcja malarstwa zgromadzona w Muzeum Archidiecezjalnym obejmuje obrazy pochodzące z różnych okresów – od wieku XIII po prace współczesnych artystów, wykonane w różnych technikach malarskich.

Szczególną uwagę należy zwrócić na malarstwo tablicowe, którego najcenniejszym przykładem jest tzw. deska z Dębna – pochodzące z 2. poł. XIII wieku malowidło z kościoła parafialnego w Dębnie Podhalańskim, przedstawiające świętą Katarzynę Aleksandryjską i świętą Agnieszkę.

Wśród znajdujących się w kolekcji Muzeum Archidiecezjalnego w Krakowie obrazów malowanych na desce wymienić możemy także m.in.: „Świętą Rozmowę” (XV-XVI w.) – przedstawienie w typie sacra conversazione z Matką Bożą z Dzieciątkiem, św. Łukaszem i św. Grzegorzem Wielkim ze Ślemienia, „Świętą Katarzynę Aleksandryjską” (kon. XV w., przemalowany dwukrotnie ok. 1550 i 1620 r.), tryptyk „Rodzina Marii” (1530-40) z Racławic olkuskich, oraz kilkanaście skrzydeł z nieistniejących już tryptyków, jak np.: „Święty Piotr” i „Święty Paweł” (1460-70) z parafii Leńcze czy „Matka Boża Bolesna” i „Ecce Homo” (poł. XV w.) z Nowej Białej.

Malarstwo nowożytne w zbiorach Muzeum Archidiecezjalnego to przede wszystkim wszystkim obrazy o tematyce maryjnej: liczne wizerunki Maryi z Dzieciątkiem, wśród których na szczególną uwagę zasługuje m.in. „Matka Boża Karmiąca” Józefa Unierzyskiego (1890) czy reprezentująca szkołę bolońską Madonna z Dzieciątkiem z XVII w., oraz sceny ukazujące najważniejsze wydarzenia z Jej życia - np. cykl czterech obrazów z 1. połowy XVIII wieku: Zwiastowanie Najświętszej Maryi Panny, Nawiedzenie św. Elżbiety, Ofiarowanie Pana Jezusa w świątyni, Ucieczka do Egiptu, pochodzące z nieistniejącego obecnie kościoła Wszystkich Świętych w Krakowie, a także świętych np. „Pokutująca Maria Magdalena” z poł. XVIII w., „Święty Benedykt” (XVIII w.), „Święty Atanazy” (XVIII w.), Święty Bazyli (XIX w.) oraz sceny biblijne, jak chociażby „Droga na Golgotę” (ok. poł. XVII w.) z kościoła parafialnego w Bodzanowie, „Naigrywanie” (XVII w.), czy „Złożenie do grobu” (……). Ostatni z wymienionych obiektów znajdował się
w ołtarzu prywatnej kaplicy Biskupów Krakowskich jeszcze w czasach Karola Wojtyły.

Szczególną grupę w zbiorach Muzeum Archidiecezjalnego stanowią także obrazy nawiązujące swoją tematyką do śmierci i przemijania, ukazujące bogactwo i rozwój chrześcijańskiej tradycji i nauczania
o końcu ludzkiego życia na ziemi oraz tym, co nastąpi po nim. Wśród tego typu przedstawień wymienić możemy chociażby pochodzący z ok. 1650 r. „Tryumf śmierci” z kościoła parafialnego w Bodzanowie, „Cztery rzeczy ostateczne człowieka” (1654 r.) z kościoła w Przytkowicach oraz „Alegoria duszy z Chrystusem i Matką Boską” (2. poł. XVIII w.) - dar Opactwa Mniszek Benedyktynek w Staniątkach z 18 III 1939 dla ówczesnego Muzeum Książęco – Metropolitalnego, a także pochodzący
z kościoła parafialnego w Regulicach feretron „Fons vitae” – źródło życia (2. poł. XVII w. oraz 1863).

Rzeźba:

Główną część zbiorów rzeźb znajdujących się w Muzeum Archidiecezjalnym stanowi kolekcja gotyckich Madonn z Dzieciątkiem, pochodzących z kościołów Archidiecezji Krakowskiej. Należy do niej np. Madonna z Dzieciątkiem z około 1400 roku z Więcławic, prezentująca tzw. typ pięknych Madonn. W charakterystyczny dla tego stylu sposób postać Maryi jest lekko esowato wygięta i okryta obficie szatą o delikatnie łamiących się fałdach, mających dekoracyjny charakter.

Kolejną rzeźbą tego typu jest Madonna z Dzieciątkiem z Ludźmierza, datowana na 2. poł. XIV wieku. W Ludźmierzu znalazła się za sprawą cystersów, którzy przybyli z Francji. Prawdopodobnie w XVIII wieku rzeźbę przekształcono w figurę ukazującą Matkę Bożą Niepokalanie poczętą. Dopiero w latach 90. XX wieku, po dokładnym studium rzeźby gotyckiej, przeprowadzono konserwację i rekonstrukcję tego dzieła.

Oprócz kolekcji Madonn w zbiorach Muzeum Archidiecezjalnego znajdują się między innymi pochodzący z kościoła Mariackiego w Krakowie „Pokłon Trzech Króli” z 1470 roku, „Święta Anna Samotrzeć” z Krzywaczki (XVI w.) czy kilka figur przedstawiających Chrystusa Zmartwychwstałego z różnych kościołów Archidiecezji Krakowskiej, wpisujących się w okres od końca XV do 2. poł. XVIII wieku.

Rzemiosło artystyczne:

Obok malarstwa i rzeźby, dużą część zbiorów sztuki sakralnej stanowi także rzemiosło artystyczne.
W Muzeum znajduje się wiele dzieł sztuki złotniczej takich jak monstrancje, kielichy, pateny, kadzielnice, tabernakulum, lampki wieczne, rozmaite wota, a także pierścienie biskupie i kardynalskie. Zachwycają one nie tylko szlachetnością użytych materiałów i kunsztem wykonania, ale i wszystkim bogatą i niezwykle głęboką symboliką, podkreślającą ich funkcje liturgiczne.

Wśród naczyń liturgicznych na szczególną uwagę zasługują przede wszystkim: monstrancja wieżowa
z kościoła parafialnego w Chrzanowie z XV wieku, pochodzący z ok. 1500 r. kielich z kościoła w Nowej Górze, bogato zdobiony ornamentem w formie różnych gatunków roślin i ptaków oraz emalią, srebrny, częściowo złocony kielich z warsztatu złotnika Michaela Wissmara z 1738 r. pokryty dekoracją w formie winorośli oraz medalionami z rytowanymi scenami Narodzin Chrystusa, Ostatniej Wieczerzy, Chrystusa Zmartwychwstałego, zbierania manny, winobrania i żniw, czy powstały w Wiedniu XVIII-wieczny kielich kameryzowany karneolami i dekorowany barwnymi przedstawieniami scen biblijnych malowanych na porcelanie. Wyjątkowym i niezwykle rzadkim obiektem rzemiosła artystycznego jest także drewniana monstrancja z XVI/XVII wieku.

Muzeum posiada w swoich zbiorach również relikwiarze z różnych okresów, od wieku XV do współczesności, wykonane przy użyciu różnych materiałów i technik.

Są wśród nich zarówno rzeźbione w drewnie i polichromowane lub złocone relikwiarze skrzyniowe, hermowe (np. dwa XVII-wieczne relikwiarze z Bodzanowa, relikwiarz św. Brygidy lub św. Katarzyny Szwedzkiej z XV w.) – w formie popiersi świętych czy tzw. relikwiarze „mówiące” (np. relikwiarz w formie ręki z relikwiami św. Stanisława Biskupa i męczennika z kościoła w Bodzanowie, XVIII w.) – odzwierciedlające kształt relikwii lub części ciała świętego.

Szczególną uwagę należy zwrócić na relikwiarz świętych Piotra i Pawła pochodzący z XVII lub XVIII wieku, który należał do kardynała Andrzeja Deskura, a także relikwiarze świętego Jana Pawła II czy
św. Rity, wykonane w technice filigranu i kameryzowane syntetycznymi kamieniami. Obiekty te - cenne nie tylko jako przykłady rzemiosła artystycznego zarówno dawnych epok, jak i czasów współczesnych, ale przede wszystkim ze względu na niezwykłą wartość duchową umieszczonych w nich relikwii świętych – prezentowane są w specjalnie zaaranżowanym oratorium, umożliwiającym osobom odwiedzającym muzeum chwilę wyciszenia, modlitwy i kontemplacji.